Een psychose is een mentale toestand waarbij het contact met de realiteit ernstig verstoord is. Mensen die een psychose ervaren, kunnen hallucinaties hebben, zoals dingen zien of horen die er niet zijn, of wanen, overtuigingen die geen basis hebben in de realiteit. Het is een complex fenomeen dat de kern raakt van hoe we de wereld waarnemen en interpreteren.
In dit artikel leggen we uit wat de symptomen, mogelijke oorzaken, risicofactoren en behandelingsopties voor psychose zijn. Daarnaast geven we antwoord op een aantal veel gestelde vragen over psychose.
Symptomen van een psychose
Een psychose kan verschillende symptomen omvatten, zoals hallucinaties, wanen, onsamenhangende spraak en gedesorganiseerd denken.
- Hallucinaties: Dit zijn zintuiglijke waarnemingen die niet gebaseerd zijn op externe prikkels. Mensen die een psychose doormaken, kunnen bijvoorbeeld stemmen horen die anderen niet kunnen horen, of visioenen zien die niet echt zijn.
- Wanen: Dit zijn valse overtuigingen die niet overeenkomen met de realiteit. Deze overtuigingen kunnen paranoïde, grootheidswaanzin of achtervolgingswanen zijn. Bijvoorbeeld het idee hebben dat anderen hen willen schaden, of dat ze speciale krachten of een buitengewone status hebben.
- Gedesorganiseerd denken en spraak: Mensen met een psychose kunnen moeite hebben met het organiseren van hun gedachten en het coherenteren van hun spraak. Dit kan leiden tot onsamenhangende uitspraken en moeilijk te volgen conversaties.
- Negatieve symptomen: Naast de positieve symptomen zoals hallucinaties en wanen, kunnen mensen met een psychose ook negatieve symptomen ervaren, zoals verminderde emotionele expressie, sociale terugtrekking en gebrek aan motivatie.
Risico’s van een psychose
De gezondheidsrisico’s van een psychose zijn niet te onderschatten. Op korte termijn kan het leiden tot ernstige verstoringen in het dagelijks leven, waardoor werk, relaties en zelfzorg in het gedrang komen. Op langere termijn kunnen er ernstige psychische aandoeningen ontstaan, zoals schizofrenie of ernstige depressie. Bovendien is er een verhoogd risico op zelfbeschadiging of suïcide. Het is cruciaal dat we dit niet bagatelliseren of negeren, maar erkennen als een serieuze aandoening die professionele aandacht vereist.
Oorzaken van een psychose
Psychose kan worden veroorzaakt door verschillende factoren, waaronder genetica, hersenchemie, stress, trauma, medicijngebruik, drugsgebruik, bepaalde medische aandoeningen en hormonale veranderingen zoals zwangerschap, postpartumperiode, de overgang en menopauze.
Psychose is ook een symptoom van verschillende aandoeningen, waaronder:
- Schizofrenie
- Bipolaire stoornis
- Depressieve stoornis
- Schildklierstoornis
- Schildklierinfectie
- Neurologische aandoeningen
- Auto-immuunziekten
- Slaapstoornis
- Drugsgebruik (o.a. cannabis, amfetaminen en psychedelica).
Hormonale schommelingen kunnen deze stoornissen bij vrouwen verergeren of juist triggeren.
Psychose is een ernstige en gevaarlijke aandoening die altijd zo snel mogelijk professionele medische- en/of psychische behandeling vereist.
Lees ook: Welke psychische klachten komen bij vrouwen het meest voor?
Triggers en risicofactoren
Naast de hierboven genoemde oorzaken van psychose, zijn er bepaalde triggers en risicofactoren voor psychose die kunnen variëren van persoon tot persoon en afhankelijk zijn van verschillende factoren, waaronder genetische aanleg, levenservaringen, stressniveaus en algemene gezondheidstoestand. Hoewel triggers voor psychose niet altijd kunnen worden voorkomen, kunnen sommige situaties of omstandigheden de kans op het optreden van psychotische symptomen vergroten bij vrouwen die daar gevoelig voor zijn. Enkele mogelijke triggers voor psychose bij vrouwen zijn onder meer:
- Stress: Stressvolle situaties, zoals werkgerelateerde stress, relatieproblemen, financiële zorgen of ingrijpende levensveranderingen, kunnen psychose bij vrouwen triggeren of verergeren.
- Hormonale schommelingen: Hormonale veranderingen, zoals die tijdens de menstruatiecyclus, zwangerschap, bevalling, postpartumperiode en menopauze, kunnen de kans op psychose vergroten bij vrouwen die daar gevoelig voor zijn.
- Slaapgebrek: Onvoldoende slaap kan het risico op psychose verhogen, omdat slaapgebrek kan leiden tot verstoringen in de neurotransmitters en de algemene geestelijke gezondheid kan beïnvloeden.
- Drugs- en alcoholgebruik: Het gebruik van drugs en alcohol kan psychose veroorzaken of verergeren, vooral bij vrouwen die vatbaar zijn voor psychische aandoeningen.
- Traumatische ervaringen: Traumatische gebeurtenissen uit het verleden, zoals misbruik, mishandeling of verlies, kunnen psychose bij vrouwen triggeren of verergeren.
- Gebruik van bepaalde medicijnen: Sommige medicijnen, zoals stimulerende middelen, corticosteroïden of medicijnen voor de behandeling van medische aandoeningen, kunnen psychose veroorzaken of verergeren als bijwerking.
- Onderliggende psychische aandoeningen: Vrouwen met een voorgeschiedenis van psychische aandoeningen, zoals depressie, bipolaire stoornis of schizofrenie, lopen mogelijk een verhoogd risico op psychose, vooral tijdens stressvolle periodes of periodes van hormonale veranderingen.
Echter, niet alle vrouwen hebben dezelfde triggers voor psychose. Sommige vrouwen ervaren mogelijk helemaal geen triggers voordat ze symptomen ontwikkelen. Als een vrouw echter gevoelig is voor psychose, kan het vermijden van bekende triggers en het hanteren van stressvolle situaties effectief zijn bij het verminderen van de kans op het optreden van psychotische symptomen.
Behandeling van psychose
De behandeling van psychose is complex en omvat vaak een combinatie van medicatie, therapie en ondersteunende zorg. Hier zijn enkele belangrijke benaderingen:
- Medicatie: Antipsychotische medicijnen worden vaak voorgeschreven om de symptomen van psychose te verminderen. Deze medicijnen kunnen helpen bij het verminderen van hallucinaties, wanen en andere symptomen van psychose. Het is belangrijk om deze medicijnen onder nauw toezicht van een zorgverlener zoals een psychiater te gebruiken vanwege mogelijke bijwerkingen en gezondheidsrisico’s.
- Psychotherapie: Verschillende vormen van psychotherapie, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT), kunnen nuttig zijn bij de behandeling van psychose. CGT kan helpen bij het identificeren en aanpakken van negatieve gedachten en overtuigingen die kunnen bijdragen aan de symptomen van psychose.
- Ondersteunende zorg: Ondersteunende zorg, zoals het bieden van een veilige en gestructureerde omgeving, kan mensen met psychose helpen om te gaan met hun symptomen en hun dagelijkse functioneren te verbeteren. Dit kan onder meer het bieden van ondersteuning bij dagelijkse activiteiten, huisvesting, werk en sociale interacties omvatten.
- Familieondersteuning: Familieleden en zorgverleners spelen een belangrijke rol in het ondersteunen van mensen met psychose. Familieondersteuning kan bestaan uit educatie over psychose, het bieden van emotionele steun en het helpen bij het navigeren door het zorgsysteem en het vinden van passende behandelingen.
- Leefstijlmanagement: Het handhaven van een gezonde leefstijl kan ook helpen bij de behandeling van psychose. Dit omvat regelmatige lichaamsbeweging, gezonde voeding, voldoende slaap en het vermijden van drugs- en alcoholmisbruik, wat de symptomen van psychose kan verergeren.
De behandeling van psychose is vaak een langdurig proces dat maatwerk vereist op basis van de specifieke behoeften en omstandigheden van elk individu. Het is essentieel dat mensen met psychose regelmatig worden geëvalueerd door een in GGZ gespecialiseerde zorgverlener en dat de behandeling wordt aangepast aan hun voortgang en behoeften.
Lees ook: Vrouwen zijn slechter af in psychosezorg dan mannen.
Lees ook: Hoe psychedelica de geestelijke gezondheid van vrouwen positief kunnen veranderen.
Veel gestelde vragen over psychose
Dit zijn een aantal vaak gestelde vragen over psychose, samen met beknopte antwoorden op deze vragen:
Wat is psychose?
Psychose is een ernstige mentale aandoening waarbij het vermogen om de werkelijkheid te begrijpen en te interpreteren is verstoord. Het kan zich manifesteren als hallucinaties, wanen, verwardheid en gedesorganiseerd denken.
Wat veroorzaakt psychose?
De exacte oorzaak van psychose is niet volledig begrepen, maar het wordt verondersteld een combinatie te zijn van genetische, biologische, omgevings- en psychosociale factoren.
Wat zijn de symptomen van psychose?
Symptomen van psychose kunnen hallucinaties, zoals het horen van stemmen, en wanen omvatten, zoals het hebben van valse overtuigingen. Andere symptomen zijn desorganisatie van denken en gedrag, verminderd sociaal functioneren en gebrek aan motivatie.
Komt psychose vaker voor bij vrouwen dan bij mannen?
Over het algemeen komt psychose niet vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Het komt eerder voor bij beide geslachten, maar er kunnen enkele verschillen zijn in de presentatie en de leeftijd waarop het zich voordoet. Bij mannen manifesteert psychose zich vaak op jongere leeftijd, meestal in de late tienerjaren of vroege volwassenheid, terwijl het bij vrouwen vaker voorkomt in de vroege volwassenheid of later. Bovendien kunnen sommige onderliggende oorzaken van psychose, zoals schizofrenie, zich anders manifesteren bij mannen dan bij vrouwen, wat kan leiden tot verschillen in de presentatie van de symptomen. Bepaalde hormonale veranderingen bij vrouwen, zoals die tijdens de zwangerschap of de menopauze, kunnen bij vrouwen psychose veroorzaken of verergeren. Daarom kan het lijken alsof psychose vaker voorkomt bij vrouwen in bepaalde levensfasen.
Kunnen vrouwen in de overgang eerder psychose krijgen?
Ja, het is mogelijk dat vrouwen tijdens de overgangsfase een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen of verergeren van psychotische symptomen. De overgangsfase, ook wel bekend als de menopauze, is een periode van hormonale veranderingen die gepaard kan gaan met een breed scala aan fysieke en mentale symptomen. Er zijn verschillende manieren waarop de hormonale veranderingen tijdens de overgang een rol kunnen spelen bij het ontstaan of verergeren van psychose bij vrouwen:
- Hormonale schommelingen: Tijdens de overgang neemt de productie van vrouwelijke hormonen zoals oestrogeen af. Deze hormonale schommelingen kunnen de neurotransmitterbalans in de hersenen beïnvloeden, wat op zijn beurt van invloed kan zijn op de stemming, cognitieve functies en mentale gezondheid.
- Voorgeschiedenis van psychische aandoeningen: Vrouwen die al een voorgeschiedenis van psychische aandoeningen, zoals depressie, bipolaire stoornis of schizofrenie, hebben, kunnen een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van psychotische symptomen tijdens de overgang.
- Stress en levensveranderingen: De overgang kan gepaard gaan met stressvolle levensveranderingen, zoals veranderingen in gezinsdynamiek, loopbaantransities of lichamelijke gezondheidsproblemen. Deze stressoren kunnen het risico op psychotische symptomen verhogen, vooral bij vrouwen die vatbaar zijn voor psychose.
Echter, niet alle vrouwen zullen tijdens de overgang psychose ervaren. De prevalentie ervan kan individueel variëren. Als een vrouw echter symptomen van psychose ervaart tijdens de overgang, is het essentieel om dit direct met een zorgverlener te bespreken om een nauwkeurige evaluatie en passende behandeling te verkrijgen.
Lees ook: Psychotische klachten bij vrouwen: door de overgang nog kwetsbaarder?
Wat is de relatie tussen schizofrenie en psychose?
Schizofrenie is een ernstige psychiatrische aandoening die gekenmerkt wordt door verstoringen in het denken, de emoties, het gedrag en het waarnemingsvermogen van een individu. Psychose is een symptoom van verschillende psychische aandoeningen, waaronder schizofrenie, maar het is niet hetzelfde als schizofrenie.
Een psychose is een toestand waarin iemand de werkelijkheid anders interpreteert dan anderen. Dit kan zich manifesteren als hallucinaties, wanen, verwardheid, desorganisatie van denken en gedrag, verminderde sociale interactie en gebrek aan motivatie. Mensen met schizofrenie ervaren vaak psychose, maar niet alle mensen met psychose hebben schizofrenie.
Schizofrenie wordt gekenmerkt door het optreden van psychose, maar het omvat ook andere symptomen en kenmerken, zoals:
- Negatieve symptomen (bijvoorbeeld emotionele vervlakking, gebrek aan motivatie, sociaal terugtrekken).
- Cognitieve stoornissen (zoals problemen met aandacht, geheugen en concentratie)
- Veranderingen in stemming en gedrag.
Wat is de relatie tussen depressie en psychose?
Depressie en psychose zijn beide ernstige psychische aandoeningen, maar ze verschillen in hun symptomen en presentatie. Er is echter een complexe relatie tussen depressie en psychose, omdat ze soms samen kunnen voorkomen en elkaar kunnen beïnvloeden.
- Comorbiditeit: Het is mogelijk dat een persoon tegelijkertijd aan zowel depressie als psychose lijdt. Dit wordt aangeduid als comorbiditeit. In deze gevallen kunnen de symptomen van depressie, zoals gevoelens van wanhoop, verdriet en verlies van interesse, samen optreden met symptomen van psychose, zoals hallucinaties, wanen en desorganisatie van denken.
- Risicofactoren: Sommige risicofactoren kunnen de kans vergroten dat een persoon zowel depressie als psychose ontwikkelt. Deze risicofactoren kunnen genetische aanleg, biologische factoren, traumatische ervaringen, chronische stress en gebruik van drugs of alcohol omvatten.
- Oorzakelijk verband: Het is ook mogelijk dat depressie een risicofactor vormt voor het ontwikkelen van psychose, of vice versa. Bijvoorbeeld, langdurige en onbehandelde depressie kan leiden tot psychotische symptomen, vooral bij mensen die vatbaar zijn voor psychose. Aan de andere kant kan psychose, vooral wanneer deze gepaard gaat met extreme stress of angst, depressieve symptomen veroorzaken.
- Behandelingsuitdagingen: De aanwezigheid van zowel depressie als psychose kan de behandeling uitdagender maken, omdat deze aandoeningen verschillende benaderingen vereisen. Het is belangrijk om een geïntegreerde aanpak te gebruiken die zowel de depressieve symptomen als de symptomen van psychose adresseert.
Hoewel depressie en psychose verschillende aandoeningen zijn, kunnen ze dus samen voorkomen en elkaar beïnvloeden. Een grondige evaluatie door een ervaren GGZ zorgverlener is essentieel om een nauwkeurige diagnose te stellen en een effectieve behandeling te plannen die rekening houdt met alle symptomen en behoeften van de betreffende persoon.
Wat is postpartumpsychose?
Postpartumpsychose is een ernstige psychiatrische aandoening die optreedt bij sommige vrouwen kort na de bevalling. Het wordt gekenmerkt door een combinatie van psychotische symptomen, zoals:
- Hallucinaties
- Wanen
- Verwardheid
- Stemmingswisselingen (extreme opwinding en euforie, diepe angst, depressie of prikkelbaarheid)
- Onsamenhangende gedachten
- Onsamenhangende / verwarde spraak
- Gedragsveranderingen (agitatie, rusteloosheid, hyperactiviteit of gebrek aan zelfzorg).
Deze symptomen kunnen snel optreden, meestal binnen de eerste twee weken na de bevalling, en kunnen zich snel ontwikkelen tot een ernstige toestand die medische interventie vereist.
Hoe wordt psychose gediagnosticeerd?
Psychose wordt meestal gediagnosticeerd op basis van een uitgebreide evaluatie door een zorgverlener, inclusief het bespreken van symptomen, een lichamelijk onderzoek en mogelijk aanvullende tests om andere mogelijke oorzaken uit te sluiten.
Hoe wordt psychose behandeld?
De behandeling van psychose kan medicatie, zoals antipsychotica, omvatten, evenals psychotherapie, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT). Ondersteunende zorg, zoals het bieden van een veilige omgeving en sociale ondersteuning, is ook belangrijk.
Kunnen vrouwen tijdens de zwangerschap psychose krijgen?
Ja, vrouwen kunnen tijdens de zwangerschap psychose ervaren, hoewel dit relatief zeldzaam is. Hormonale veranderingen en stress tijdens de zwangerschap kunnen echter bijdragen aan het ontstaan of verergeren van psychotische symptomen.
Kan psychose erfelijk zijn?
Ja, er is een genetische component bij psychose, dus vrouwen met een familiegeschiedenis van psychose hebben mogelijk een verhoogd risico om de aandoening te ontwikkelen. Dit betekent echter niet dat het automatisch wordt doorgegeven aan volgende generaties.
Wat is een acute psychose?
Een acute psychose is een plotselinge en kortdurende episode van psychotische symptomen die zich binnen enkele dagen tot weken ontwikkelt en meestal van voorbijgaande aard is. Deze episodes kunnen variëren in ernst en omvatten vaak symptomen zoals hallucinaties, wanen, desorganisatie van denken en gedrag, en ernstige verstoringen in het waarnemen van de realiteit. Enkele kenmerken van een acute psychose zijn:
- Hallucinaties: Dit zijn zintuiglijke ervaringen die niet echt zijn, zoals het horen van stemmen, het zien van dingen die er niet zijn, of het voelen van aanrakingen die er niet zijn.
- Wanen: Dit zijn vaste overtuigingen die niet overeenkomen met de werkelijkheid en niet worden gedeeld door anderen, zoals het geloof dat men wordt achtervolgd, bespioneerd of gecontroleerd door anderen.
- Desorganisatie van denken en gedrag: Dit kan zich uiten als onsamenhangende spraak, verwardheid, moeite met het vasthouden van aandacht, en ongeorganiseerd of onvoorspelbaar gedrag.
- Gebrek aan inzicht in de ziekte: Personen met een acute psychose kunnen het moeilijk vinden om te erkennen dat hun ervaringen niet overeenkomen met de realiteit, waardoor ze mogelijk weerstand bieden aan behandeling.
Een acute psychose kan optreden als gevolg van verschillende oorzaken, waaronder stress, trauma, drugsmisbruik (zoals stimulerende middelen of psychedelica), medische aandoeningen, zoals een schildklierstoornis of een infectie, of als onderdeel van een psychiatrische stoornis, zoals schizofrenie of bipolaire stoornis.
De behandeling van een acute psychose omvat vaak antipsychotische medicatie om de symptomen te verminderen, evenals ondersteunende zorg en psycho-educatie om het herstel te bevorderen en terugval te voorkomen. In sommige gevallen kan ziekenhuisopname nodig zijn voor veiligheid en intensieve behandeling. Na het beheersen van de acute symptomen kan verdere GGZ behandeling en follow-up nodig zijn om de onderliggende oorzaak aan te pakken en terugval te voorkomen.
Kan psychose worden voorkomen?
Hoewel psychose niet altijd kan worden voorkomen, kunnen vroege detectie, gepersonaliseerde behandeling en de juiste ondersteuning de symptomen helpen beheersen en de kans op complicaties verminderen. Het vermijden van drugs- en alcoholmisbruik en het beheersen van stress kunnen ook preventief zijn.
Meer informatie of afspraak maken?
Wil je meer informatie of een afspraak maken met een in vrouwenzorg gespecialiseerde vrouwelijke medisch specialist of therapeut? Neem dan a.j.b. rechtstreeks contact met ons op via 085-2019275 of via ons contactformulier.
Meer lezen?
- SHE Health Clinics psychologisch zorgaanbod.
- SHE Health Clinics overzicht medisch zorgaanbod.
- Wat zijn oorzaken van (ziekte)verzuim onder vrouwen?
- Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis bij vrouwen: symptomen, diagnose en behandeling.
- Een diepere kijk: 6 soorten depressie.
- Wat zijn de kenmerken van een bipolaire stoornis?
- Suïcidaal gedrag en zelfmoord bij vrouwen: dít zijn de mogelijke oorzaken.
- Wat zijn de symptomen van borderline en hoe kun je er mee omgaan?
- Persoonlijkheidsstoornissen: wat zijn dat?
- Netflix gezondheidsdocumentaires die je in 2024 moet bekijken.
- Chronische depressie: Dít wil je er over weten.
- Wat zijn de hoofddoodsoorzaken voor vrouwen in Nederland?
- Postpartum depressie: dit wil je erover weten.
- ADHD bij vrouwen: dít wil je weten!
- Wat zijn de grootste gezondheidsrisico’s bij jonge vrouwen?
- Hoe ga je om met psychische klachten bij jezelf of vriendinnen?
- Sta je op een wachtlijst voor de psycholoog? Dit zijn je opties voor hulp.
- 18 feiten en fabels over antidepressiva.
- Opioïdengebruik: sluipmoordenaar en stille epidemie.
- Marihuanagebruik verhoogt risico op hartaanval, hartfalen en beroerte.
- Over welke ziektes en aandoeningen bij vrouwen weten artsen het minst?
Auteur: Redactie